وبینار «پوشش خبری بحران و مسئولیت های اخلاقی» در دانشکده دین و رسانه برگزار شد .
...
وبینار « پوشش خبری بحران و مسئولیت‌های اخلاقی (با تأکید بر اخبار کرونا) » به صورت مجازی در دانشکده دین و رسانه قم برگزار شد.
در وبینار پوشش خبری بحران و مسئولیت‌های اخلاقی که در دانشکده دین و رسانه برگزار شد، دکتر اکبر نصراللهی رئیس دانشکده ارتباطات و مطالعات رسانه واحد تهران مرکز دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر داود نعمتی انارکی مدرس روزنامه نگاری و عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما و دکتر کمال اکبری پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشکده دین و رسانه به بیان دیدگاه های خود پیرامون مسئولیت های اخلاقی رسانه ها در پوشش خبری بحران پرداختند.
دکتر اکبری که دبیری این سمینار را بر عهده داشت، بحران را جزو جدایی ناپذیر زندگی بشر دانست و گفت: بحران گاهی اوقات می‌تواند روح تازه ای به رسانه ها دمیده و گاهی نیز می تواند رسانه ها را به عقب براند.
این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات افزود: عطش اطلاع رسانی در بحران ها، هیجانات بیشتر بر جامعه حاکم می کند. در چنین شرایطی نقش رسانه ها در تشدید یا مدیریت بحران و الزامات رعایت مسئولیت های اخلاقی در پوشش اخبار بسیار مهم است.
وی با اشاره به تعارض هایی که در پوشش اخبار بحران برای رسانه ها به وجود می آید، اظهار کرد: در شرایط بحران، از یک سو رسانه ها به دنبال اعتبار و مرجعیت رسانه ای و صید مخاطبان بیشتر هستند و از سوی دیگر انتشار برخی اخبار موجب تشویش اذهان عمومی و خدشه دار شدن اخلاق رسانه ای می شود.
عضو هیئت علمی دانشکده دین و رسانه در ادامه گفت: درست است که بحران ها مثل هم نیستند و برای آمادگی قبل، حین و بعد از بحران، پروتکل جهانی وجود دارد اما پوشش خبری در بحران با مسائل اخلاقی مواجه می‌شود، چون بیان واقعیت و صداقت در خبر و آنچه که اصول حرفه ای از رسانه ها انتظار دارد از آنچه که در ارزش های دینی و اخلاقی اقتضا می‌کند فراتر می رود.
این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات بیان داشت: شیوع کرونا طبقات مختلف سیاستمداران، اقتصاددانان و… را با بحران تصمیم گیری مواجه کرده که نمی دانند واقعیت های شیوع این ویروس را شفاف سازی کنند یا پنهان کاری. اینجاست که رسانه می‌تواند با ورود دقیق به این مسأله هم پایگاهی برای بیان اظهارنظرهای رسمی‌باشد و هم جایی برای تحلیل و گفتگو و نقد باشد که مردم بدانند چه خبر است.
دکتر داود نعمتی انارکی نیز در این وبینار با بیان اینکه تصمیم های کلیدی یا طلایی که در شروع بحران گرفته می شود، می تواند در کنترل سریع بحران کمک کند، اظهار کرد: در شروع بحران کرونا، نوعی سردرگمی میان مسئولان و مردم وجود داشت و تصمیم کلیدی اجرا نشد.
وی افزود: تعطیلات نوروزی بهترین فرصت بود که دولت، قرنطینه خانگی را در کشور اجرا و از سفرهای نوروزی ممانعت کند. در نوروز سال گذشته حدود ۲۰ میلیون سفر و در نوروز امسال بیش از ۸ میلیون سفر انجام شد. بنابراین در وضعیت حساس شیوع کرونا به این ویروس اجازه دادیم که در تعطیلات نوروزی گردش اجتماعی داشته باشد.
نعمتی انارکی بیان داشت: البته ستاد مقابله با کرونا در ارتباط با رسانه ها، تصمیم عقلایی گرفت و به صراحت اعلام کرد که مدیریت پوشش خبری بحران کرونا با صداوسیما باشد.
این مدرس ارتباطات، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی را از رسالت های مهم رسانه ها برشمرد و گفت: رسانه ها در شروع بحران کرونا، تاکتیک کلی بافی را اجرا کردند، اما از نیمه دوم اسفند سال گذشته نقش آگاهی بخشی را ایفا کردند.
وی افزود: وقتی ستاد مقابله با کرونا تصمیم گرفت حرم ها و بقاع متبرکه را تعطیل اعلام کند، شبهاتی در تعارض علم و دین مطرح شد که رسانه ها می‌بایست اطلاعات دقیقی به مردم داده و آنها را از سردرگمی نجات می دادند.
عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما در بخش دیگری از سخنان خود، شفافیت، صحت خبر، پرهیز از توهین، صداقت و امانتداری را از مؤلفه های مسئولیت اخلاقی رسانه‌ها دانست و بیان داشت: رسانه ها باید زوایای مختلف رویدادها را برای مردم کالبدشکافی و همراه با تحلیلی که برای مردم قابل پذیرش باشد، ارائه کنند.
نعمتی انارکی با بیان اینکه در بحران کرونا ثابت شد که فضای مجازی تا حدود زیادی مردم را از طریق اضافه بار اطلاعات دچار سردرگمی‌کرد، در پاسخ به این سؤال که پس از بحران کرونا دوره بازتوانی رسانه ها باید چگونه باشد، اظهار کرد: در بحران های قبلی از قبیل بحران بنزین، سیل و… مدل عملکرد رسانه های ما بر مبنای ساختار و فرایندهای سازمانی بود، اما در بحران کرونا، رسانه ها به ویژه صداوسیما از مدل مدیریت سازمانی فاصله گرفته و خودش را به مدل مدیریت حرفه ای نزدیک کرد. رویکرد ما در دوره پساکرونا هم باید همین طور باشد.
این استاد دانشگاه همچنین تأکید کرد: نگاه مسئولان به پوشش خبری، سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های این حوزه باید اصلاح شود.
در ادامه این وبینار، دکتر اکبر نصراللهی با بیان اینکه کشورهای جهان در معرض بحران های مختلف هستند، اظهار کرد: ایران نه تنها از این بحران ها مستثنی نیست، بلکه به لحاظ کمیت، کیفیت و تنوع بحران ها جایگاه خوبی در میان کشورهای جهان ندارد.
وی افزود: از بین بیش از ۴۰ بحران شناخته شده در جهان، حدود ۳۰ بحران در کشور ما اتفاق افتاده و کشور ما مستعد وقوع این بحران ها است. همچنین ایران از نظر تلفات و تنوع بحران ها به ترتیب در رتبه های دهم و پنجم جهان قرار دارد.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات با بیان اینکه مدل رفتاری مسئولان و رسانه ها در بحران ها، یکنواخت است، بیان داشت: وقوع بحران غیرطبیعی نیست و همه کشورها با بحران سروکار دارند، اما آنچه غیرطبیعی است، تکرار اشکالات در بحران ها است. از دهه های گذشته تاکنون همیشه رویکرد مسئولان و رسانه ها به بحران ها رویکرد کمی، سنتی و رویدادی بوده است.
دکتر نصراللهی انکار، سکوت یا کوچک نمایی را از راهبردهای مسئولان و رسانه ها در بحران ها ذکر کرد و گفت: انفعال و مخالفت با بحران از دیگر راهبردهای مسئولان و رسانه ها است، در حالی که بحران را می توان به فرصت تبدیل کرد و مانع از تکرار اشکالات در بحران های بعدی شد.
وی افزود: کرونا ویروس نخستین بار ۱۲ آذر ۹۸ در چین شناسایی شد. ۱۰ دی ماه سال گذشته اعلام شده بود که ۲۷ نفر در یکی از بازارهای چین به این ویروس مبتلا بودند. با توجه به رابطه استراتژیک ایران و چین، مشخص بود که این ویروس وارد کشور ما می شود اما به دلیل رویکرد سنتی و راهبرد مخالفت با بحران و نبود برنامه توسط مسئولان و رسانه ها شاهد غفلت هایی بوده ایم و تا اول اسفند ماه که مرحله قبل از بحران بود، هیچ گونه فعالیتی برای اطلاع رسانی و آگاهی رسانی به مردم انجام نشد.
این کارشناس مسائل رسانه گفت: در زمان شروع بحران تا ۱۵ اسفند هم شاهد راهبرد کوچک نمایی و عادی نمایی در پوشش خبری بودیم. در این شرایط رسانه ها به ویژه صداوسیما از تاکتیک میکروفون فعال استفاده کردند و برای اینکه متهم به عدم همراهی با دولت نشوند، تریبون را در اختیار دولتمردان قرار دادند و فقط بازتاب دهنده سخنان مسئولان بودند.
دکتر نصراللهی در ادامه با ذکر نمونه هایی از تعارض های گفتاری و رفتاری مسئولان در مسأله کرونا، گفت: از ۱۵ اسفند به بعد اگرچه رسانه ها و دولت تمام قد پای کار بودند ولی پیام های متعارض در گفتگوها و رفتار مسئولان و رسانه ها دیده می‌شد. به عنوان مثال در روزهای نخست اعلام شیوع کروناویروس از سازمان پدافند غیرعامل و سازمان مدیریت بحران استفاده نشده بود و رسانه ها هم این مسأله را پیگیری نکردند که این نوعی تعارض ساختاری محسوب می‌شود. در تعارض موضوعی هم در مسأله مهم قرنطینه شهرها، بین دولتمردان تعارض وجود داشت و رسانه ها در همین زمین بازی کردند و هر چه مسئولان گفتند را انعکاس دادند.
وی در بیان نمونه هایی از تعارض محتوایی در برخورد با مسأله کرونا، اظهار کرد: موضوع کرونا در پوشش خبری تا ۱۵ اسفندماه شوخی تلقی می شد و در اطلاع رسانی، امیددهی کاذب مورد نظر بود یا شاهد تعارض با واقعیت بودیم. به عنوان مثال در اخبار ساعت ۲۲ اعلام شده بود که ویروس کرونا چند ساعت در هوا می ماند. بعد از بررسی ها مشخص شد که این خبر کذب است. اما بخش خبری ساعت ۲۲ تاکنون خبر خود را تکذیب نکرده است و این مسأله با مسئولیت رسانه ها در تعارض است.
رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز در مورد تعارض شکلی در پوشش خبری بحران کرونا گفت: بارها گفته شده که لازم نیست مردم در فضای عمومی از ماسک استفاده کنند ولی مدتی بعد اعلام شد که استفاده از ماسک اجباری است. یا زمانی که به مردم گفته می شد مسائل بهداشتی را رعایت کنند، سخنگوی دولت و معاون وزیر بهداشت در کنفرانس خبری مشترک که به صورت زنده پخش شد، در فاصله کمتر از نیم متری همدیگر ایستاده بودند.
پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات با اشاره به کافی نبودن تحلیل مسئله و پیگیری مطالبات اساسی مردم توسط رسانه ها، بیان داشت: مردم به خبر، آموزش و تحلیل نیاز دارند، ولی متأسفانه برخی موضوعات راهبردی اصلاً در خبرها پیگیری نشد و رسانه ها دچار خودسانسوری شدند.
وی تأکید کرد: رسانه های داخلی در پوشش خبری قبل از بحران کرونا نمره قبولی نمی گیرند و حتی قابل پیگیری است که چرا با مردم رفتار غیرصادقانه یا نادرست داشتند و یا سکوت کردند؛ مردم انتظار دارند مطالب مرتبط با سلامت را از رسانه های کشورشان دریافت کنند و کاری به دلایل این سکوت ندارند. البته رسانه های رسمی‌به ویژه رسانه ملی بعد از ۱۵ اسفند که مطبوعات تعطیل بودند، خیلی خوب عمل کردند ولی این رافع مسئولیت آنها در مقطع قبل از بحران و حین بحران نیست.
به گفته نصراللهی، فضای مجازی قبل از وقوع بحران کرونا با راه اندازی کمپین های مختلف و ایجاد سرگرمی، نسبت به رسانه های رسمی مسئولانه تر و هوشمندانه تر عمل کردند.
وی افزود: مردم انتظار دارند رسانه ها در بحران ها کنارشان باشند ولی مطبوعات در تعطیلات نوروزی، کنار مردم نبودند و در بحران کرونا نمره قبولی نمی گیرند.
وی همچنین عملکرد رسانه های داخلی را در نشان دادن واقعیت های شیوع کرونا در کشورهای غربی، ضعیف ارزیابی کرد و افزود: زمانی که ویروس کرونا وارد ایران شد، رسانه های غربی تمام قد وارد عمل شدند و ادعا می کردند که نظام پزشکی و بهداشتی ایران به دلیل تحریم های آمریکا، کارآمد نیست و نمی تواند در مهار این ویروس عملکرد مطلوبی داشته باشد. اما نظام پزشکی ایران اثبات کرد که کارآمد است. وقتی کرونا در کشورهای غربی شیوع پیدا کرد، رسانه های غربی به گونه ای القا می کردند که مبدأ شیوع کرونا در این کشورها، ایران است.
رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی بیان داشت: مردم ایران صبورانه، قانونمندانه و انسانی تر با بحران کرونا برخورد کردند. با وجود این رسانه های داخلی نتوانستند واقعیت های شیوع کرونا در غرب و نوع مدیریت دولت های غربی در این زمینه را بازنمایی کنند و در این زمینه عملکرد موفقی نداشتند.
وی تأکید کرد رسانه ها باید در بحران ها تلاش کنند اعتماد از دست رفته یا آسیب دیده خودشان را احیا کنند اما حق ندارند برای جذب مخاطب بیشتر از مسیرهای غیرقانونی استفاده کنند.
نصراللهی در مورد تعطیلی مکان های مذهبی و مساجد، با بیان اینکه در تعطیلی طولانی مدت حرم ها، مساجد و نماز جمعه و جماعات، اتفاق بی نظیری را شاهد بودیم که نشان دهنده اولویت جان و سلامتی مردم بر مسائل دیگر در حکمرانی دینی است، گفت: اگر مدیریت مقام معظم رهبری نبود، هیچ دستگاهی نمی توانست چنین کارمهمی را انجام دهد، چون قطعاً مردم در برابر این تصمیم، مقاومت می کردند.
وی تأکید کرد: این نوع مدیریت بحران مقام معظم رهبری باید در تاریخ ثبت و در رسانه ها تحلیل شود که در نظام اسلامی‌با این وسعت و شدت اعتقادات مردم، حرم ها و مکان های مذهبی برای اینکه سلامتی مردم به خطر نیفتد، تعطیل می شوند. در مقابل، رسانه های غربی به شکل های مختلف می خواستند حکمرانی دینی و اعتقادات را مورد سؤال قرار دهند و تقابل دین و علم را مطرح کنند.
این پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات ادامه داد: در مسئله قم هراسی از تاکتیک های «شروع قبل از دیگران» و «هزینه برای سرمایه» در پوشش خبری استفاده شد. در بحران ها، مراجعه مردم به رسانه در بالاترین حد خودش است، چون بحران با سلامت، امنیت و جان و مال مردم ارتباط دارد. وقتی مردم در رسانه های کشورشان خبری دریافت نمی کنند، به رسانه های دشمن مراجعه می کنند. در چنین شرایطی می‌گوییم اگر قبل از بحران، رسانه های رسمی و مسئولان چیزی نگویند، هر کسی شروع کند، برنده است.
وی تصریح کرد: ذهن مخاطبان مثل لوح سفیدی است که هر کس زودتر روی آن بنویسد، می‌تواند جا باز کند و هر کس دیرتر اقدام کند، معلوم نیست بتواند نوشته های قبلی را پاک کند. در مورد قم این اتفاق افتاد.
نصراللهی افزود: بعضی ها می گویند کرونا ویروس قبل از اینکه در قم کشف شود، در استان گیلان وجود داشت، ولی وقتی روایت رسمی را نمی گوییم، دیگران روایت خودشان را می گویند.
وی تأکید کرد: ما از کنار دستورالعمل ها، ارزش های خبری، عناصر خبری و بایسته ها و نبایسته های بحران به راحتی عبور می کنیم و فکر می کنیم چیز دیگری است که رسانه های ما را از رسانه حرفه ای متمایز می کند، در حالی که نوع نگاه و جهت گیری مسئولان و رسانه ها باید تغییر کند.
این پژوهشگر رسانه و ارتباطات در پایان گفت: ما باید تلاش کنیم با کمک همدیگر بحران ها را به فرصت تبدیل کنیم و رسانه هایی در طراز انقلاب اسلامی داشته باشیم که جنبه بازدارندگی داشته باشند.
روابط عمومی دانشکده دین و رسانه